Tingfólk gjørdu sjálvbjargin óhjálpin

^{Grein úr Sosialinum 13. juni 2025:}

Katrin Dagbjartdóttir, lær­ari í Havn, er ein teirra, ið miss­ir rættin til stuðul til av­lam­isbil av lógini, sum Løg­ting­ið hevur samtykt.

– Bilurin er munurin mill­um eitt sjálvstøðugt lív sum lærari og mamma, og eina tilveru sum fyri­tíð­ar­pen­sjón­ist­ur. Politiska av­gerð­in er eitt dømi um aft­ur­stig í lóggávu, sum ger sterk fólk veik og avbyrgir fólk við breki, sigur hon, tá vit spyrja hana, hvat hon held­ur um hesa broyting.

– Hetta rakar meg ordi­liga hart. Eg skilji ikki, hví Løg­ting­ið velur at spara eina til hálva­aðru millión krónur um ár­ið, tá avleiðingin er, at tey gera fólk óhjálpin. Eg havi havt bil eftir hesi hes­um treytum, síðani eg var 18 ár. Tað er kanska ein stuðul upp á 100.000 krónur yvir 10 ár, og á tann hátt fái eg hjálp­ar­tólið, sum í mínum føri er bilurin.

Bilurin er trygdin fyri gerandisdegnum

Katrin Dagbjartsdóttir hev­ur við­føtt likamsbrek. Er illa gongd, og nýtir alt oftari høkj­ur­nar. Kortini hevur hon al­tíð verið sjálvbjargin. Hev­ur útbúgving, og hevur starv­ast sum lærari alt sítt vaksna lív. Tey seinastu ár­ini á Skúlanum á Fløtum.

Fyri okkum onnur at síggja er bert eitt hanagleiv frá ar­beiðsplássinum og til heim­ið Undir Gráasteini, har hon hús­ast sum einsa­møll mamma við tveimum hálv­vaksn­um dreingjum. Men fyri tann fyrrverandi før­oyska HM-gullsvimjaran er teinurin væl meira enn bein­ini nú megna at bera. Og tí er bil­urin, sum stendur í skúla­tún­i­num, trygdin fyri einum vanligum ger­and­is­degi.

Bilurin er mítt hjálpartól

– Um tú manglar eitt hálvt bein, so fært tú eina pro­t­esu, sum kostar eina hálva mill­ión. Og sjálvandi skalt tú tað. Tí protesan er tá títt hjálp­ar­tól. Í mínum føri er bil­ur­in hjálpartólið. Eg klári næst­an alt, tí at eg havi bil­in. Uttan bilin, so má eg hava hjálp til alt uttanfyri heim­ið: Frí­tíð­arítriv, koyring av syn­u­num til ítrótt - og ann­að, og kanska eg ikki fái ar­beitt uttan bilin. Hetta er at gera tey sterku veik, og tað er ikki skilagóður pol­i­tikk­ur, vísir Katrin Dag­bjarts­dótt­ir á.

Fyri hana er talan um eina lítla og sera óumhugsaða spar­ing á fíggjarlógini. Eitt inn­triv, sum í veruleikanum ikki verð­ur nøkur sparing fyri fólk og samfelag, men tvørt­ur­í­móti kann fáa stórar og ó­lukk­uligar fylgjur.

Katrin Dagbjartsdóttir sig­ur, at tað fyrsta, hon hugs­aði, tá hon hoyrdi um lóg­ar­broyt­ingina var, at her tal­an um eina misskiljing.

– Tí tað kundi ómøguligt passa. Fyri meg er bilurin so av­ger­andi í lívinum, at eg verði snøgt sagt av­lam­is­pen­sjon­ist­ur, um eg ikki havi bil. Bil­ur­in er mín lív­lína til ein vanligan ger­and­is­dag, sigur hon.

Allir flokkar eru samdir um at hjálpa...

Hon heldur ikki, at hetta eigur at gerast eitt hug­sjón­ar­ligt stríðsmál millum flokk­ar.

– Eg haldi bara, at allir flokk­ar vilja, at fólk við slík­um ser­lig­um tørvi skulu hava stuðul, sum ger tey veik­aru sterk­ari held­ur enn tey sterkaru veikari, sig­ur hon.

Hon vísir á, at hjá nógvum eru tað tey av­varð­andi, sum mugu traðka til og sum mugu hjálpa. Tí nógv av hes­um fólku­num, sum tað gongur út yvir, eru ikki før fyri at arbeiða og fáa bara fyri­tíð­arpensjón. Og tað er tað ikki rætt, at tey hava sama møg­uleika sum øll onn­ur at keypa sær bil.

Hugsi eisini um foreldur, sum eiga vaksin børn við virk­is­tarni. Hví skulu tey av­varð­andi revsast fyri, at børn teirra hava virkistarn og ikki longur hava rætt til stuð­ul til eitt flutningstól? spyr Kat­r­in Dagbjartsdóttir.

– Skulu synirnir hjá mær revs­ast fyri, at mamman hev­ur eitt brek, sum ikki er stórt nokk til at geva stuðul til neyð­uga hjálpartólið? spyr Katr­in Dagbjartsdóttir, sum er sera ørg inn á poli­t­ik­ar­ar­nar, sum taka slík stig.

– Hetta er at leggja stein om­an á byrðu hjá teim­um, sum hava ríkiligt framm­an­und­an, sigur hon.

Slutur og vrøvl

– Og tað er tað reina slutur og vrøvl, tá sagt verður, at ein per­són­bil­ur í dag er mett­ur at vera ein vanligur brúks­lut­ur, sum øll fólk hava møgu­leika at ogna sær.

– Tí tað kunnu tey við fyri­tíð­ar­pen­sjónini ikki.

– Og hvat kosti eg sam­fel­ag­num, um eg blívi av­lam­is­pen­sjón­ist­ur í staðin fyri at kunna arbeiða sum lærari, spyr hon.

Katrin Dagbjartsdóttir skil­ir als ikki, hvussu pol­it­ik­ar­ar­nir ar­beiða. Tí tá pol­i­tik­ar­ar vilja kanna embætisførslu hjá lands­stýr­is­fólki, tá hevur tað ong­an týdning at brúka 1,5 mill­i­ón­ir krónur fyri at fáa ein ad­vokat at kanna em­bæt­is­førsl­una, sum kortini ong­ar avleiðingar fær fyri nakr­an.

– Eg eri væl fyri, men eg havi ikki ráð at keypa bil, og eg kann heldur ikki hava ein hvønn bil. Tað setur krøv til stødd og pláss og pláss til høkj­ur. Og tað eru so nógv, sum eru verri fyri enn eg, sigur Katr­in Dagbjartsdóttir – og spyr retoriskt:

– Hvønn týdning hevur tað fyri landskassan, at fimm fólk um árið fáa slíka hjálp?

– Tey sum siga at ein bil­ur er eitt brúksting, sum øll hava ráð til, tey taka feil. Tey mugu hava ov nógvar pengar sjálvi. Eg eri stakur upp­i­hald­ari og bilurin er alt­av­gera­ndi í einum aktivum lívi.

– Tað verða alt fleiri stak­ir uppi­haldarar í landinum,  sum ikki hava ráð til bil. Har­aft­urat arbeiða nógv fólk, ið bera brek, niðursetta tíð og hava lægri løn.

Tey hoyra til tann sam­fel­ags­bólkin, sum hevur mið­al ella lága inntøku, og stríð­ast longu við at fáa end­ar­nar at røkka saman. Tey, sum liva av eini fyr­i­tíð­ar­pen­sjón og ikki hava ann­að, fara ikki at hava ráð til at keypa sær bil uttan al­menn­an stuðul, sigur Katr­in Dag­bjarts­dótt­ir, sum heldur, at vandi er fyri, at fólk verða av­byrgd sosialt.

Stuðulin hevur verið latin sum eitt rentufrítt lán upp í slakar 220.000 krón­ur, og alt eftir inn­tøk­u­grund­ar­lag­num hev­ur upp til helvtin av stuð­uls­upp­hædd­ini verið niðurskrivað.

– Eins og onnur við virk­is­tarni, fái eg eina skattafría upp­hædd frá tí almenna, ið ligg­ur beint oman fyri 3.000 krón­ur um mánaðin. Onkøur sigur, at hetta kunnu vit nýta til bilin, men tað ber ikki til. Tann veit­ing­in fer øll sum hon er t. d. til at útvega  hjálp til tað tunga vaskiarbeiðið heima við hús 5. hvørja viku til fót­a­røkt, so at eg fái gingið  og til fys­i­­o­ter­api 14. hvønn dag fyri at halda kroppin viðlíka.

Katrin sigur, at hon rind­ar 1.500 krónur um mánaðin fyri bilin hjá sær – og eg skal hava bilin í 10 ár. Snøgt sagt, til hann dettur sundur.

Eyðmýkjandi fyri fólk sum longu eru illa fyri

Úrslitið av hesum er greitt. Tey sum nú klára seg, tey fara ikki at klára seg. Tað er løg­ið, at politikarar ikki unna fólki við slíkum av­bjóð­ing­um eitt hjálpartól. Tann kenslan av hjálparloysi er oyð­i­leggj­andi fyri eitt menniskja. At skula gerast al­manna­kli­ent­ur, tá ið eg fái livað eitt púra vanligt lív, er púra burt­ur­við,  heldur Katrin Dag­bjarts­dóttir.

– Hetta er fullkomiliga mangl­andi innlit í, hvat fólk ganga runt og dragast við.

– Man sær, at við at hjálpa fólki at vera sjálvhjálpin, so spar­ir samfelagið pengar.

– Hetta er at leggjast eftir fólki, sum hava nóg mikið at stríð­ast við frammanundan.

– Summi børn við av­bjóð­ing­um hava sterk foreldur at stríð­ast fyri seg. Men hesi fólk­ini, sum veruliga hava eitt brek, tey eru ein veikur bólk­ur og hava ongan at stríð­ast fyri seg.

– Eg hevði ikki kunnað koyrt aftur og fram við dreingjunum til ítrótt og til­tøk, um eg ikki hevði bil – sigur Katrin Dag­bjarts­dótt­ir, sum er sera fegin um syn­ir sínar, sum eru komnir væl und­an, har annar er rask­ur sjó­mað­ur og hin er norð­ur­lendsk­ur meistari í svimj­ing.

– Øll vilja ikki greiða frá síni støðu, tí tað er so ey­ð­mýkj­andi og so privat hjá nógvum fólkum at vísa síni brek, sigur Katrin sum heldur tað vera ó­meta­liga umráðandi, at onkur sigur frá, hóast mær dám­ar tað illa. Øll eiga at mótmæla hesi sera niðr­andi lóg­ar­broyt­ing, sum er burtur úr vón og viti.