Rætturin til egnan sáttmála

Føroya landsstýri noktar fram­hald­andi miðlafólki at savna seg í eitt fakfelag, sum hev­ur sam­ráð­ing­ar­rætt­in fyri miðlafólk í okk­ara almenna public service stovni, Kringvarp Føroya.

Hin 22. mai í ár boðaði Før­oysk Miðlafólk frá í skrivi til Fíggjarmálaráðið, at felagið vildi hava sam­ráð­in­­g­arrættin fyri limir okk­ara í Kring­varpinum, tá ver­andi sáttmáli millum Fíggj­ar­málaráðið og Starvs­felagið fór úr gildi 1. oktober 2024.

Drúgvar samráðingar, fyrst við Lønardeildina und­ir Fíggjarmálaráðnum og síðani við lands­stýr­is­kvinn­una í fíggjarmálum, endaðu úrs­lit­a­leysar. Ham­arin fall, tá sem­ings­upp­skot­ið mill­um Fíggja­r­mál­a­ráð­ið og Starvsfelagið varð undirskrivað, fríggjadagin 8. nov­ember. Enn einaferð avgjørdi landsstýrið, at miðla­fólk í Føroyum skulu trýst­ast inn í ein sáttmála, sum vit ikki eru partur av og onga ávirkan hava á.

Les eisini: Støtteerklæring til færøske journalister og fotografer

Føroysk Miðlafólk er gamalt fakfelag, stovn­að sum Føroya Blað­mann­a­fel­ag 13. mai í 1952, og hevur øll ár­ini havt sáttmálan fyri miðlafólk á privata ar­beiðs­markn­að­i­num. Men með­an øll Norðurlond langt síð­ani hava viðurkent, at fak­fel­øg­ini fyri miðlafólk í teirra londum hava ein sjálv­sagdan rætt at samráðast um sáttmála fyri miðlafólk í teirra almennu public ser­vice stovnum, so er støðan fram­vegis ein onnur í Før­oy­um.

Ódemokratisk valdsnýtsla

Í Føroyum hava yrkisbólkar rætt til egnan sáttmála. Ein skjót gjøgn­umgongd á heima­síðuni hjá Fíggjar­mál­a­ráð­num vísir at ráð­ið hevur sáttmála við um­leið 30 ymisk fakfeløg, við­hvørt fleiri sáttmálar við sama felag. Tað er ilt at ímynda sær, at lands­stýr­ið hevði noktað lær­ar­um, námsfrøðingum, sjúkra­røkt­ar­frøðingum, búskap­ar­frøðingum ella mask­in­meist­arum at skipa seg sum yrk­is­bólk við egnum sátt­mála. 

Eisini hevur Lønardeildin und­ir Fíggjarmálaráðnum í eftirhondini nógv ár góð­kent aðrar sáttmálar á sátt­mála­øki­num inni í Kring­varp­i­num, har sáttmálin hjá Starvs­fel­ag­num annars er galdandi. Øll leiðsl­an og deildarleiðarar, um­framt húsavørðurin og rein­gerð­ar­fólk í Kringvarpinum, verða lønt eftir øðrum sáttmálum enn tí hjá Starvsfelagnum.

Í svari til Føroysk Miðl­a­fólk, dagfest 21. august 2024, skriv­ar Jan Mortensen, stjóri á Lønardeildini, mill­um annað soleiðis:

“Fíggjarmálaráðið við­ur­kenn­ir vanliga ikki sam­ráð­ing­ar­rættin hjá einum nýggj­um fakfelag, sum ynsk­ir at gera eina sáttmála á ein­um øki, har ein sáttmáli longu er galdandi.”

Tá málið kom til skarp­sker­ingar, smáar tríggjar mán­að­ir seinni, vísti tað seg at hug­burðurin røkkur heilt upp til Føroya landsstýri. 

Argumentið er bæði ó­sak­ligt og ódemokratiskt. Og tað er harumframt ein sera ódámlig valdsnýtsla av landsstýrinum at stavns­binda øll miðlafólk í okkara almenna public service stovni í einum fakfelag, sum ikki er fyri tey. Tað veri seg journalistar, foto­graf­ar, miðlatøkningar og graf­ik­arar. Stórur partur av miðlafólkunum í Kring­varp­inum eru limir í fakfelagnum Føroysk Miðla­fólk, júst av teirri or­søk, at tey ikki kenna seg heima í sáttmálanum mill­um Fíggjarmálaráðið og Starvs­fel­agið. 

Føroysk Miðlafólk um­boða eitt serstakt yrki, og eig­ur felagið sjálvsagt rætt­in at samráðast vegna lim­ir­nar. Tað er kjarnin í fak­fel­ags­fræls­inum – kjarnin í rætt­i­num at skipa seg í fak­fel­ag, umboðandi sítt yrki. Tí hvussu skal eitt fak­fel­ag verja áhugamálini hjá lim­u­num, tá landsstýrið noktar fak­fel­ag­num at samráðast um egn­an sáttmála?

Avgerðin hjá lands­stýr­i­num kann illa tulkast øðr­vísi enn at landsstýrið nokt­ar miðlafólki í Føroyum at skipa seg sum yrkisbólk við egn­um sáttmála. Avgerðin er tí at meta sum eitt grovt álop á fjølmiðlarnar.

Norðurlendskt krav

Felags fyri øll Norðurlond er, at londini hava ein sterk­an, almennan public ser­vice stovn. Felags fyri øll Norð­ur­lond er eisini, at tey við­ur­kenna rættin hjá miðlafólki at skipa seg í egið fakfelag við rætt­inum at samráðast um egn­an sáttmála – eisini fyri tey, sum starvast í al­menna public service stovn­i­num. Tað er ein sjálv­sagd­ur rættur í øllum Norð­ur­londum. Men ikki í Føroyum.

Støðan í Føroyum verð­ur tikin í størsta álv­ara í norðurlendsku fak­fel­øg­u­num fyri miðlafólk. Tað kem­ur greitt til sjóndar í fel­ags yvirlýsing úr Íslandi, Dan­mark, Norra, Svøríki og Finn­landi, dagfest 25. nov­em­ber 2024. 

Í felags yvirlýsingini stend­ur millum annað at “Det er dybt udemokratisk og et angreb på den frie presse at fastholde journ­al­ist­er og andre mediefolk på lan­d­ets klart største med­i­e­ar­bejdsplads i en fag­foren­ing for offentligt ansatte.”

Tey fimm fakfeløgini stað­festa, at við avgerðini nokt­ar landsstýrið í veru­leik­a­num miðlafólki í Før­oy­um at skipa seg fakliga. Og tað kann á ongan hátt góð­takast, siga feløgini. 

Føroysk Miðlafólk hava í nógv ár verið part­ur av norðurlendska fak­fel­ags­sam­starv­i­num, Nordisk Journ­alist­forbund. Føroysk Miðlafólk fær dyggan stuð­ul frá norðurlendsku fak­fel­øg­unum í okkara stríði, sum hini fakfeløgini hava vunn­ið fyri nógvum árum síðani. Tað gevur orku og styrki til at halda fram.

Føroysk Miðlafólk heita stað­iliga á Føroya landsstýri um at viðurkenna rættin hjá miðla­fólkum í Føroyum at skipa seg sum eitt yrki við sam­ráð­ing­arrætti fyri lands­ins størsta fjølmiðil, al­menna Kringvarp Før­oya. Landsstýrið sigur í sam­gong­u­skjal­i­num at “miðla­lands­lag­ið og Kringvarp Før­oya skulu styrkjast.” Lyft­ið verður trupult at halda, um landsstýrið ikki við­­ur­­kennir rættin hjá miðl­a­fólki at skipa seg.

Tórshavn 27. november 2024 

Føroysk Miðlafólk